نویسنده: پروفسور ایرج عشقی
قطب داغ، مکانهایی در سطح زمین هستند که بیشترین دمای هوا (۱/۵ متر بالای سطح زمین) در آنها مشاهده شدهاست. آنها به سبب توزیع بینظم خشکی-دریا (قارهها-اقیانوسها) در استوا قرار ندارند. در نیمکرهی شمالی زمین، کمربند نیمه حارهای با فشار بالا (کمربند آفریقایی-آسیایی) قرار دارد. پهنهبندی اقلیمی امروزی زمین، از زمان ترشیری (۶۷ میلیون سال پیش) پابرجاست.
بالاترین دمای مطلق هوا در شمال حبشه (اتیوپی بیش از ۵۰ درجه سلسیوس) در درهی مرگ (Death vally) (کالیفرنیا، ۵۶/۷ درجه سلسیوس) در لیبی (العزیزیا (El Aziziya) 58 درجه سلسیوس) در آوتبک (Outback) استرالیا (کوینزلند، ۶۹/۳ درجه سلسیوس) و در کویر لوت (جنوب شرقی ایران، ۷۰/۷ درجه سلسیوس) اندازهگیری شدهاست.
این نواحی با بیشترین دما (قطب داغ) در طول سال بسته به موقعیت خورشید تغییر میکنند. آخرین اندازهگیریهای جدید از ماهواره انجام شدهاست، بطوری که نقشههای ماهوارهای بیشترین دمای سال، تهیه شدهاست.
هر چه ناحیه خشکتر و بایرتر باشد گرمشدگی بیشتر است (کمربند کویر). قطب داغ کنونی زمین در شمال غربی ناحیهی فرسایشی لوت نزدیک کرمان قرار دارد. این منطقه به بزرگترین کمربند خشک زمین تعلق دارد، و بسیار خشک و گرم است. گرما در این ناحیه به سبب سنگهای آتشفشانی تیره که بدون پوشش گیاهی هستند تشدید میشود، زیرا این سنگهای تیره، با ظرفیت گرمایی بالا و ذخیرهی گرمایی، در این تشدید نقش دارند (شکلهای ۱۹ و ۲۰). این مکان در سطحی معادل ۴۸۰ کیلومتر مربع با سنگهای تیره یکنواخت قرار دارد. نام این فلات “گندم بریان، گندم برشته” دلالت بر اثر گرمایی آن دارد.
جهشهای مغزهای در سنگهای فلات گندم بریان
جهشهای مغزهای: درزهها و شکافهای گود در یک سنگ هستند (شکل ۳) که در اثر اختلاف دما و تابش آفتاب بر سطح سنگ بهوجود میآیند.
تعیین عنصرهای کانی (سنگهای گندم بریان) به وسیله آنالیز پراش سطحی پرتو ایکس مؤسسهی زمینشناختی دانشگاه آخن (RWTH)
در بررسی نمونه سنگهای فلات گندم بریان، کانیهای زیر مشخص شدند:
مؤلفههای اصلی: فلدسپات، دیوپسید، آژیت
مؤلفههای فرعی: نفلین، اولیوین، ایلمنیت، بروکیت نما، هماتیت، و امکاناً: لوسیت، پروکسیت، هورنبلند، بیوتیت.