نویسنده: پروفسور ایرج عشقی
شکل‌گیری تافونی در استان کرمان ایران برای نخستین بار در مقاله (Eschghi, 2014) توسط مجموعه‌ا‌‌‌ی از تصاویر نشان داده شد. تافونی در محدوده‌های وسیعی درانواع سنگ‌ها همچون بازالت‌ها در بیابان لوت، محدوده آتشفشانی فلات گندم برشته شده، آندزیت در غار ایوب حوالی شهر دِهَج، توف‌های حوالی روستای مَرج و ماسه سنگ‌های نزدیک شهر هُجِدک گسترش یافته‌اند.
در اثر تغییرات دمایی، تجزیه کانی، واکنش آب و باد، و هوازدگی نمک، حفره‌های طبیعی در انواع سنگ‌های گوناگون(دانه‌ای) ایجاد می‌شوند که تافونی نام دارند. این حفره‌ها شکل‌های گوناگونی دارند: کروی، بیضوی، کلیه شکل، ماهی‌تابه تا کاسه‌ای شکل و غیره.
مرجع واژه تافونی نامشخص است؛ به احتمال تافونی از گویش کُرسی “تافون” مشتق شده‌است و با پنجره مترادف است(۱۹۵۶, KLAER). در زمین ریخت شناسی، تافونی به گودال‌هایی با پهنای چند دسی‌متر تا چندین متر نسبت داده می‌شود. با وجود توصیف‌ها و تفسیرهای متعدد از شکل‌گیری تافونی محدوده‌های گوناگون جهان، مسئله تافونی همچنان
بسیار بحث برانگیز است.
برخی نویسندگان فرآیند هوازدگی تافونی را به عنوان فرآیندی شیمیایی تفسیر می‌نمایند، در حالی که برخی دیگر آن را فرآیندی فیزیکی می‌دانند. در دیدگاهی دیگر شکل‌گیری تافونی با تغییرات رطوبت سنگ‌ها ارتباط خوبی دارد. هوازدگی نمکی (بیشتر فرآیندی فیزیکی) و هوازدگی هسته (بیشتر فرآیندی شیمیایی) نیز به احتمال در تولید تافونی مشارکت دارد.
تافونی بطور وسیعی در سراسر جهان در مناطق با آب و هواهای گوناگون همچون مرطوب، خشک، با دمای داغ و سرد توسعه دارد. تافونی‌ها اغلب به انواع گوناگون کوچک، بزرگ، تودرتو و لانه زنبوری تفکیک می‌شوند(۲۰۰۴, PICARDE & MCBRIDE). تافونی در نتیجه تفاوت بین شیمی سنگ پرکننده حفره و سنگ دربرگیرنده، ایجادمی‌شود. به نظر می‌رسد رطوبت و نمک در شکل‌گیری تافونی تاثیر مطلوبی دارد. در شرایطی که محدوده به شدت خشک باشد همچون شرایطی که در کرمان وجود دارد، به نظر می‌رسد که گسترش تافونی به احتمال تحت تاثیر فرآیندهای فیزیکی بوقوع می‌پیوندد.
هوازدگی از طریق فرسایش مواد نرم‌تر سوراخ‌ها در مقایسه با مواد سنگی دربرگیرنده سخت‌تر، همچون سنگ‌های آذرین درونی و آتشفشانی، آسان‌تر حفره‌ها را ایجاد می‌کند.
با توجه به خشکی شدید منطقه در استان کرمان، بهتر است فرضیه فرآیند هوازدگی فیزیکی برای تشکیل تافونی به جای فرآیند شیمیایی مطرح شود.
منابع:
Escghi, Iradj. (2014). Tafoni phenomena in the Kerman Province of Iran: Short description and pictures. International Journal of Tropical Geology, Geography and Ecology,38,2:289-304
Gansser, A. 1971. The Taaftan Volcano (SE Iran). Eclog. Geol. Helv., 64: 319-334, Switzerland
Klaer, W. (1956). Verwitterungsformen im Granit auf Korsika, VEB Herman Haak, Geographisch-Katrographische Anstalt Gotha. pp. 1-146
Mcbride, E.F. & Dane Picard, M. 2004. Origin of Honeycombs and Related Weathering forms in Oligocene Macigno Sandstone, Tuscan Coast near Livorno, Italy: Earth Surface Processes and Landforms, 29: 713-735